Podstawy efektywnego żywienia bydła mięsnego

Efektywne żywienie bydła mięsnego powinno pokrywać zapotrzebowanie na składniki pokarmowe poprzez maksymalne pobranie wysokiej jakości pasz objętościowych soczystych. Niedobór energii powinien być uzupełniony paszą treściwą w ilości zależnej przede wszystkim od planowanego poziomu produkcji. Ewentualne niedobory białka powinny być uzupełniane paszami białkowymi np. śrutą sojową, śrutą słonecznikową. Należy pamiętać również o uzupełnianiu witamin i składników mineralnych poprzez dodatek mieszanek mineralno-witaminowych. 

Jak opasać bydło? – tradycyjne systemy opasu

W krajach europejskich można wyróżnić trzy systemy opasania młodego rosnącego bydła ras mięsnych, mlecznych oraz ich krzyżówek: 

• system ekstensywny (z dwoma sezonami pastwiskowymi), 
• system półintensywny (z jednym sezonem pastwiskowym), 
• system intensywny (alkierzowy).

Opas ekstensywny – wydajne wykorzystanie pastwiska

Ten rodzaj opasu polecany jest dla gospodarstw posiadających głównie użytki zielone wykorzystywane wiosną i latem pod opas wolców, jałówek i krów mamek. Po zakończeniu pierwszego wypasu zwierzęta przenoszone są do budynków inwentarskich, gdzie żywione są głównie gospodarskimi paszami objętościowymi, np. sianem, kiszonką z traw. Efektywne żywienie pastwiskowe zakłada dobowe poziomy przyrostów masy ciała w granicach 800-1000 g, a w okresie żywienia zimowego na poziomie ok. 500-600 g. Aby zwiększyć wydajność, przed transakcją bydło mięsne na sprzedaż żywi się kiszonką z traw z wysokim udziałem pasz zbożowych. Takie postępowanie ma na celu szybkie powiększenie masy ciała i poprawę umięśnienia. Zwierzęta przeznacza się na ubój w wieku 24-30 miesięcy przy masie ciała około 600-650 kg, względnie w wieku 33-36 miesięcy przy masie ciała około 675 kg.  

W porównaniu do innych systemów żywienia bydła mięsnego system ekstensywny jest tani, jednakże tusze cechują się najsłabszym umięśnieniem oraz wysokim otłuszczeniem. Pozostaje więc pytanie o ceny i finalną opłacalność.

Bydło mięsne – opas półintensywny

Młode zwierzęta w pierwszym etapie utrzymywane są w systemie pastwiskowym, dlatego też system ten przeznaczony jest dla gospodarstw posiadających łąki i pastwiska. Zwierzęta po zejściu z pastwiska żywi się alkierzowo kiszonką z traw (5-6 kg na 100 kg masy ciała), sianem łąkowym (1-2 kg dziennie na sztukę) oraz gniecionym lub śrutowanym jęczmieniem (około 0,6 kg na 100 kg masy ciała). Zjawisko kompensacji wzrostu pozwala na osiągnięcie przyrostów dobowych sięgających nawet 1500 g. Buhajki opasa się do masy ciała 550–670 kg, którą osiągają w wieku około 20–24 miesięcy. Natomiast jałówki do masy ciała ok. 450 kg, którą uzyskują około 18 miesiąca życia.

Żywienie intensywne bydła mięsnego

W tym systemie głównym celem jest uzyskanie najwyższej wagi w krótkim czasie. Zwierzęta przebywają zamknięte w budynkach inwentarskich oraz mają ograniczoną możliwość poruszania się. To plus intensywne żywienie powoduje powstanie nadwyżki energii, która byłaby przeznaczona na pracę mięśni i przemieszczanie się po pastwisku jest wykorzystywana na przyrosty masy mięśniowej, a to poprawia efektywność wykorzystania paszy. Dawka pokarmowa podczas opasu intensywnego opiera się o pasze zawierające duże ilości energii np. kiszonkę z kukurydzy oraz pasze treściwe (50% suchej masy dawki pokarmowej). W intensywnym żywieniu bydła mięsnego przyrosty masy ciała zwierząt powinny wynosić minimum 1000 g/dzień. Taki system żywienia stosuje się w opasie cieląt na białe mięso oraz w opasie buhajków ras mlecznych, mięsnych i ich krzyżówek z rasami mlecznymi od masy ciała: 200-250 do 400-450 kg, uzyskanej w wieku 10-12 miesięcy lub do masy ciała 500-600 kg, uzyskanej w wieku 14-18 miesięcy. 

Schemat opasu starterów od masy ciała 120-150 kg z wykorzystaniem 1 ha kukurydzy i 1100 kg paszy treściwej/osobnika.

Schemat opasu podrostków o masie ciała 200 kg z wykorzystaniem 1 ha kukurydzy i 1100 kg paszy treściwej/osobnika.

Kosztowny, ale efektywny angielski opas bydła

System angielski (barley beef) to opas oparty głównie na paszach treściwych (często ponad 75% dawki) dlatego też zalecany jest przede wszystkim dla gospodarstw posiadających odpowiednie grunty pod uprawę jęczmienia. W systemie angielskim jako jedyną paszę objętościową podawaną o woli stosuje się słomę jęczmienną. Dodatkowo podawany jest koncentrat białkowy (24% białka) oraz ziarno jęczmienia (ewentualnie pszenicy lub owsa), w dwóch formach – gniecionej w postaci płatków (71%) oraz całych ziaren (23%). Należy pamiętać o nieograniczonym dostępie do wody oraz dodatku mineralno-witaminowym. Angielski opas bydła oznacza znaczne koszty, ale jest też efektywny, gdyż buhajki do 10 miesiąca życia osiągają masę ciała 450 kg. Zakłada się, że opasy o masie 200 kg powinny otrzymać 3,5 kg jęczmienia, następnie jego ilość powinna być zwiększana o 0,5 kg na każde dodatkowe 50 kg masy ciała. Podczas opasu buhajka od masy ciała 200 kg do 450–500 kg zużywa się ok. 1200 kg jęczmienia. 

Ekologiczne bydło mięsne – podstawą jest pastwisko

W rejonach o dużym areale użytków zielonych podstawową paszę objętościową w okresie letnim powinno stanowić pastwisko. Dobrze utrzymane pastwisko, w początkowych miesiącach wypasu dostarcza zielonki, która jest dobrą jakościowo paszą o dużej koncentracji energii i białka. Jednakże wraz z upływem czasu jakość i ilość runi pastwiskowej pogarsza się, co w konsekwencji odbija się na obniżeniu tempa wzrostu zwierząt. Rozwiązaniem jest powiększenie powierzchni wypasanych kwater lub dodatkowe karmienie zwierząt dobrej jakości paszą objętościową z upraw polowych i paszą treściwą zbożową.

Pamiętajmy, że prawidłowo użytkowane pastwisko powinno być poddawane zabiegom agrotechnicznym i zabiegom higienicznym, takie postępowanie doprowadzi do zwiększenia wydajności żywienia pastwiskowego. Pastwisko o gęstej jednorodnej runi, pozwoli na pobranie 80-85% zielonki w stosunku do całego porostu, w takich warunkach dokarmianie bydła opasowego paszą treściwą może okazać się zbędne. Natomiast na pastwisku zaniedbanym i źle użytkowanym wykorzystanie runi może sięgać zaledwie 20-30%. 

Kiszonki w żywieniu krów mięsnych

Kiszonki z przewiędniętych traw są bogate w białko szybko degradowane w żwaczu. Przy skarmianiu tych pasz konieczne jest uzupełnienie diety paszami węglowodanowymi, w celu zwiększenia efektywności syntezy mikrobiologicznej. Polepszenie wykorzystania białka rozkładanego w żwaczu uzyskuje się poprzez wprowadzenie do dawki pokarmowej pasz bogatych w łatwo fermentujące węglowodany (ziarno zbóż), produkty bogate w skrobię (np. ziemniaki) i łatwo rozkładalne włókno (wysłodki buraczane, otręby zbożowe). Kiszonki z przewiędniętych traw powinny zawierać suchą masę na poziomie 25-45%, zbyt wysoki poziom SM może ujemnie wpływać na pobranie i strawność paszy, a tym samym na stopień wykorzystania składników pokarmowych paszy. 
Kiszonka z kukurydzy jest paszą bogatą w energię, ale ubogą w białko i dlatego dawki pokarmowe z jej udziałem musi uzupełniać pasza treściwa wysokobiałkowa np. poekstrakcyjna śruta rzepakowa. Energia zawarta w kiszonce z kukurydzy pozwala na uzyskanie 1000 g dziennego przyrostu masy ciała. W żywieniu krów możemy stosować ją w niewielkich ilościach, gdyż w nadmiarze kiszonka z kukurydzy może powodować nadmierne otłuszczenie krów i jałówek, co zwiększy ryzyko trudnych porodów i pogorszy parametry rozrodu. 

Czym karmić bydło mięsne w Polsce?

Słoma daje uczucie sytości, wypełnienia i zaspokaja głód fizyczny. Wysoki poziom włókna spowalnia przechodzenie treści pokarmowej przez żwacz, co poprawia efektywność wykorzystania innych pasz oraz stymuluje odruch przeżuwania. Jednocześnie słoma reguluje koncentrację składników pokarmowych w dawce oraz stabilizuje konsystencję kału.

Jako uzupełnienie żywienia zimowego można wykorzystać dobrej jakości produkty uboczne z przemysłu rolno-spożywczego pozyskane ze sprawdzonego źródła np. wysłodki buraczane, które dostarczają łatwo przyswajalnej energii. 

Dietę możemy uzupełnić również paszami pełnoporcjowymi, które poza pokryciem zapotrzebowania na białko i energię dostarczą witamin oraz składników mineralnych. Najlepszym rozwiązaniem są pasze granulowane. Granulat stymuluje opasy do przeżuwania i większego wydzielania śliny, która jako substancja buforująca w naturalny sposób zapobiega kwasicy.

Żywienie bydła opasowego – podsumowanie

Efektywne żywienie bydła mięsnego ma doprowadzić do właściwego umięśnienia zwierząt, które przy uboju umożliwi zakwalifikowanie tuszy do wysokiej klasy. Odpowiednie żywienie krów oraz poziom zastosowanego żywienia, dobrany do potencjału wzrostowego zwierzęcia, to klucz do uzyskania odpowiedniego przyrostu bydła rzeźnego. 

dr inż. Martyna Wilk