Higiena doju – higiena mleka

Prawidłowa technika doju, stan zdrowia gruczołu mlekowego, a także higiena wymienia, dojarza, aparatów udojowych oraz ogólna higiena środowiska bytowania zwierząt to elementy niezwykle istotne w pozyskaniu surowca wysokiej jakości. Niskie parametry jakości mleka wiążą się z niższą ceną za każdy oddany litr, a to pogarsza wskaźniki ekonomiczne hodowli bydła mlecznego.

Wysoka jakość mleka

Aby zadbać o wysoką jakość mleka, powinniśmy zwrócić uwagę na higienę środowiska, w którym przebywają krowy m.in.: jakość wody, czystość powietrza, pielęgnację zwierząt. Krowom należy zapewnić czyste i suche podłoże legowiskowe, które ograniczy rozwój drobnoustrojów środowiskowych, również tych chorobotwórczych. Zwierzęta utrzymywane na głębokiej ściółce, są znacznie częściej narażone na problemy związane z wysoką liczbą komórek somatycznych, która obniża jakość mleka. Rzadkie dościelanie, mokra lub zapleśniała słoma sprawiają, że ściółka staje się inkubatorem do rozwoju patogenów środowiskowych, które nie sprzyjają ograniczaniu liczby zakażeń wymienia, racic i skóry. Higiena podłoża jest równie ważna w przypadku utrzymania krowy do doju na matach legowiskowych – warto je często myć i dezynfekować. 

Prawidłowa higiena doju

Pierwsze strugi mleka zdajane na przedzdajacz (osobno z każdej ćwiartki) dostarczają podstawowych informacji nt. czystości mleka (brak obecności kłaczków, strzępków, krwi). Dój wstępny umożliwia również pozbycie się bakterii nagromadzonych w kanale strzykowym, bowiem w pierwszych strugach mleka ilość bakterii jest z reguły bardzo wysoka. Prawidłowa higiena doju zakłada, że mleko z doju wstępnego musi być odseparowane od pozostałej części. Nie wolno zdajać krów na ściółkę czy matę legowiskową, które stanowią idealne miejsce do rozwoju bakterii. Po zakończeniu przedzdajania możemy wykonać Terenowy Odczyn Komórkowy (TOK), który pozwala określić ilości komórek somatycznych oraz wykryć podkliniczny stan zapalny wymienia (w każdej z ćwiartek). Wystąpienie niekorzystnych wyników TOK chociażby jednej z ćwiartek wymienia jest ostrzeżeniem, że zdojone z niej mleko zaniży parametry jakościowe udoju.

Dezynfekcja strzyków przed dojem 

Predipping to przygotowanie strzyków do doju. Wykonany przed udojem, ma na celu dezynfekcję strzyków oraz ich oczyszczenie przed nałożeniem aparatów udojowych. Preparat dezynfekcyjny powinien pozostawać na strzykach minimum 30 sekund. Po tym czasie każdy strzyk powinien być dokładnie przetarty i wysuszony jednorazowym ręcznikiem, w kierunku od wierzchołka do nasady. Odpowiednie przygotowanie krowy jest połową drogi do sukcesu. Pamiętajmy o higienie samego dojarza! Dłonie dojarza mogą być siedliskiem drobnoustrojów wywołujących infekcje, dlatego też krowy należy doić w jednorazowych rękawiczkach. Wysoka cena preparatów dezynfekujących oraz wydłużenie czasu przygotowania wymion do doju właściwego zniechęca wielu hodowców do stosowania predippingu. Jednakże jest to zabieg, który podwyższa higienę doju i doskonale sprawdza się w profilaktyce mastitis.

Higiena pozyskiwania mleka 

Przed rozpoczęciem doju wskazany jest 30-40 sekundowy masaż strzyków, który ma na celu stymulację oddawania mleka. Aparat udojowy zakładamy na czyste i suche strzyki. Właściwa higiena wymienia ogranicza rozprzestrzenianie się bakterii oraz zabezpiecza aparat przed spadkiem z wymion w czasie doju. Są to podstawy prawidłowego przebiegu doju. Krótki okres czasu pomiędzy stymulacją gruczołu mlekowego a założeniem aparatu udojowego ogranicza pustodój oraz zmniejsza ryzyko uszkodzenia strzyków. Pamiętajmy, że moment zakończenia doju jest równie ważny i powinien nastąpić przy przepływie około 500 g mleka/min (przy trzykrotnym doju nawet przy przepływie 800-1000 g mleka/min). Zakończenie doju przy przepływie poniżej 400 g mleka/min powoduje wydłużenie pustodoju, może prowadzić do uszkodzeń błony śluzowej, tkanki gruczołowej wymienia lub zwieracza strzyka, powodując mimowolny wypływ mleka i zwiększając ryzyko wystąpienia stanu zapalnego – mastitis. 

Poudojowa dezynfekcja strzyków

W opróżnionym gruczole mlekowym tworzy się niewielki podciśnienie, które ułatwia przenikanie drobnoustrojów środowiskowych do wnętrza gruczołu mlekowego, zwiększając ryzyko wystąpienia mastitis. Bezpośrednio po odłączeniu aparatu udojowego, należy wykonać dipping poudojowy, zanurzając strzyki w środku dippingującym o szerokim spektrum działania (działający na bakterie zakaźne, wirusy, grzyby i pierwotniaki). Dipping, oprócz poudojowej dezynfekcji strzyków ograniczającej ryzyko nowych infekcji drobnoustrojami zakaźnymi, ma również na celu ich pielęgnację oraz utworzenie warstwy ochronnej na skórze, która uniemożliwia parowanie wody. Jest kluczowy dla utrzymania dobrej kondycji strzyków.

Sprzęt udojowy

Kolejnym elementem higieny doju jest czystość aparatu udojowego (kubki udojowe, kolektor, przewody mleczne), rurociągu mlecznego oraz schładzalnika. Równie ważne jest właściwe działanie i sprawność sprzętu udojowego np. odpowiednio rozwinięte przewody mleczne, zapewniające prawidłowe zdajanie mleka czy regularna wymiana gum strzykowych, zabezpieczająca przed bólem i dyskomfortem krowy oraz wzrastającym ryzykiem urazów lub infekcji bakteryjnych. Odpowiedni dój zapewnia również prawidłowe podciśnienie rurociągu (w dojarkach konwiowych i rurociągowych 46-50 kPa, w halach udojowych 40-42 kPa). Zbyt niskie ciśnienie może powodować wydłużenie czasu dojenia i niepełne wydojenie krowy. Natomiast za wysokie ciśnienie może uniemożliwić zachowanie zdrowia strzyków – powoduje zrogowacenie wierzchołka strzyka (hiperkeratozy). 

Podsumowanie

Jakość mleka zależna jest od higieny doju, który wymaga od dojarza przestrzegania pewnych zasad. Brak higieny doju, wszelkie uproszczenia procesu doju, minimalizacja włożonej pracy i użytych środków może skutkować chorobami wymion, a pozyskany surowiec niską jakością higieniczną. Zakończeniem prawidłowego doju jest szybkie schładzanie mleka do temperatury maksymalnie 4℃, które zabezpiecza surowiec przed rozwojem i namnażaniem bakterii, a tym samym gwarantuje utrzymanie wysokiej jakości mleka.